Bidang Morfologi | Konsep Morfem | Jenis Morfem | Konsep Alomorkonsep | Morfofonem, Konsep Kata) (Bahasa Melayu | STPM)
Bidang Morfologi
Morfologi merupakan satu bidang tatabahasa yang mengkaji susunan kata, bentuk kata, dan kategori kata. Dalam artikel ini, kita akan menyelami konsep-konsep penting dalam morfologi, seperti morfem, jenis morfem, alomorf, morfofonem, dan konsep kata. Marilah kita jelajahi dengan lebih mendalam mengenai perkara-perkara ini.
A. Konsep Tatabahasa
1. Konsep Tatabahasa
Tatabahasa merujuk kepada aturan-aturan yang digunakan dalam bentuk formula bahasa.
2. Korpus Tatabahasa
Elemen-elemen tatabahasa melibatkan morfem, perkataan, frasa, klausa, dan ayat. Morfem merupakan elemen terkecil dalam tatabahasa, manakala ayat merupakan elemen terbesar yang mengandungi unsur-unsur bahasa lain di dalamnya.
3. Pembahagian Unsur Tatabahasa
Elemen-elemen tatabahasa boleh dibahagikan kepada dua aspek utama: morfologi (morfem dan perkataan) dan sintaksis (frasa, klausa, dan ayat). Dalam artikel ini, kita akan memberi tumpuan kepada aspek morfologi.
B. Morfologi
1. Konsep Morfologi
Morfologi merupakan ilmu yang mengkaji pembentukan kata. Ia meliputi pengetahuan tentang bagaimana kata-kata dibentuk.
2. Struktur dan Bentuk Kata
a) Struktur kata
Struktur kata merujuk kepada susunan bunyi, ujaran, atau lambang tulisan yang membentuk unit bahasa yang bermakna. Sebagai contoh, perkataan “bermain” terdiri daripada awalan “ber-” diikuti dengan kata dasar “main”.
b) Bentuk kata
Bentuk kata merujuk kepada tampilan unit tatabahasa yang boleh berupa bentuk tunggal atau terbentuk melalui imbuhan (kata terbitan), penggabungan (kata majmuk), dan penggandaan (kata ganda).
c) Penggolongan kata
Penggolongan kata melibatkan proses mengkategorikan perkataan berdasarkan bentuk atau fungsi, seperti kata nama, kata kerja, kata sifat, dan kata tugas.
C. Morfem
1. Konsep Morfem
Morfem ialah unit terkecil dalam bahasa yang membawa makna. Morfem boleh menjadi elemen pembentukan perkataan dan tidak boleh dipecahkan lagi kepada unit yang lebih kecil yang membawa makna. Beberapa morfem bebas juga boleh berfungsi sebagai kata.
2. Jenis Morfem
a) Morfem bebas
Morfem bebas boleh berdiri sendiri sebagai kata yang lengkap dan digunakan secara sendiri. Jumlah morfem bebas adalah banyak dan boleh bertambah. Contoh morfem bebas termasuk “laut,” “cantik,” “sekolah,” “terjun,” “dari,” dan “untuk.”
b) Morfem terikat
Morfem terikat tidak boleh berdiri sendiri sebagai kata dasar dan memerlukan morfem lain (baik morfem bebas atau morfem terikat) untuk membentuk perkataan. Morfem terikat membantu membawa makna. Terdapat tiga jenis morfem terikat:
- Morfem terikat tunggal: Morfem ini dalam bentuk yang utuh dan tidak boleh dipisahkan-pisahkan. Contoh termasuk awalan (“ber-“, “ter-“, “me-“, “ke-“, “di-“, dsb.), akhiran (“-an,” “-kan,” “-i,” dsb.), dan kata akar (contohnya, “muda,” “ngala,” “tausa,” “tani,” “tapa,” “juang”).
- Morfem terikat bersambung: Morfem ini wujud sebelum dan selepas kata dasar sebagai satu kesatuan. Ia melibatkan apitan seperti “ke-…-an,” “pen-…-an,” dan “per-…-an.”
- Morfem terikat kompleks: Morfem ini merupakan gabungan dua morfem terikat atau lebih. Contoh termasuk gabungan dua awalan (“memper-,” “diper-“) dan gabungan awalan dengan akhiran (“-kan,” “-i”) seperti “memperkenalkan” dan “dikenali.”
D. Alomorf
Alomorf ialah variasi atau bentuk lain dari suatu morfem. Variasi ini ditentukan oleh fonem atau bunyi pada permulaan kata dasar. Contohnya, perubahan bunyi “n” pada awalan “meN-” atau “peN-“:
- “meN-” menjadi “me-,” contohnya “membaca” menjadi “membacanya”
- “peN-” menjadi “pe-,” contohnya “pengajar” menjadi “pe-ngajar” atau “peng-ingkar”
E. Morfofonem
Morfofonem ialah gabungan antara morfem dengan fonem. Ia melibatkan ciri bunyi yang terhasil apabila imbuhan digabungkan dengan kata dasar. Contohnya, perubahan bunyi “s” pada imbuhan “-asi” dalam kata “menghias” menjadi “menghiasi.”
F. Konsep Kata
1. Konsep Kata
Kata ialah bentuk bahasa yang bebas dan boleh berdiri sendiri sebagai ayat minimal apabila diberikan intonasi yang sesuai. Kata mengandungi makna dan merupakan satuan makna kerana mempunyai maksud yang tertentu. Kata juga boleh berubah kedudukan dan fungsi dalam ayat, seperti subjek, predikat, objek, pelengkap, dan lain-lain.
2. Kata Akar dan Kata Dasar
a) Kata Akar
Kata akar ialah unsur yang belum diberikan imbuhan. Kata akar merupakan morfem terikat yang walaupun tidak kelihatan seperti perkataan. Contohnya, “baca” merupakan kata akar dalam perkataan “membaca” dan “dibaca.”
b) Kata Dasar
Kata dasar ialah kata yang menjadi asas kepada perkataan lain, sama ada kata akar atau perkataan berimbuhan (kata terbitan, kata ganda, kata majmuk, dan frasa).
