Pelaksanaan Adat Perpatih Dan Adat Temenggung Dalam Masyarakat Melayu Tradisional (STPM

Pelaksanaan Adat Perpatih Dan Adat Temenggung Dalam Masyarakat Melayu Tradisional

Persamaan Adat Perpatih dan Adat Temenggung

Hukum Adat yang paling awal wujud di Tanah Melayu ialah Adat Perpatih dan Adat Temenggung.
Kedua-dua adat ini berasal dari satu keturunan yang sama iaitu keturunan darah diraja yang mewarisi pemerintahan di Sulawesi.
Kedua-dua hukum adat ini berasal dari sebelah barat Pulau Sumatera.

Perbezaaan Adat Perpatih dan Adat Temnggung

a. Asal-usul dan pengasasan

Adat Perpatih dibawa dari Pagar Ruyung, Sumatera dan diasaskan oleh Datuk Perpatih Nan Sebatang. Beliau menjaga kawasan tanah sebelah darat dan pusat pemerintahannya terletak di Pagar Ruyung.Orang Minangkabau dikatakan bertanggungjawab membawa masuk adat ini ke Negeri Sembilan dan wilayah Naning pada kurun ke-17.
Manakala menurut Terombo atau ‘lagu asal usul adat’, Adat Temenggung diasaskan oleh Datuk Ketemenggungan yang menjadi pemerintah di Palembang, Sumatera. Beliau menjaga kawasan persisiran pantai dan laut dan pusat pemerintahannya terletak di Palembang. Adat ini kemudiannya dibawa masuk ke Tanah Melayu pada kurun ke-15 dan diamalkan di semua negeri di Semenanjung Tanah Melayu kecuali Negeri Sembilan dan wilayah Naning.

b. Bentuk dan pelaksanaan

Adat perpatih merupakan adat yang tidak bertulis. Ianya merupakan pepatah yang diwariskan secara lisan. Susunan hukum dalam adat ini dikenali sebagai tambo atau perbilangan adat. Adat Perpatih berdasarkan dua sumber, iaitu resam atau adat turun-temurun yang diwarisi dan hukum syarak daripada mazhab Shafie. Adat ini dihafal oleh Ketua Adat.
Manakala Adat Temenggung pula, pada peringkat awal penyebarannya di Tanah Melayu, adat ini mempunyai pengaruh agama Hindu terutamanya Undang-undang Manu. Adat ini kemudiannya menerima pengaruh Islam dan hukum syarak mengikut Mazhab Shafie. Adat Temenggung dihafal dan dilaksanakan oleh Tok Sidang, penghulu atau penggawa.

c. Pentadbiran dan pemerintahan

Adat Perpatih mengamalkan pemerintahan berbentuk demokrasi. Kuasa pemerintah dilaksanakan secara muafakat melalui wakil daripada setiap suku. Kuasa pemerintah tertinggi ialah Yam Tuan Besar dan diikuti oleh Undang, Lembaga, Buapak dan Anak Buah (Perut). Ketua pada setiap peringkat dipilih dan dilantik oleh kumpulan ketua daripada peringkat bawah hingga atas iaitu bermula dari Perut, Buapak, Lembaga, Undang dan Yam Tuam Besar. Perlantikan Yam Tuan Besar adalah ditentukan oleh empat orang Undang yang menjadi ketua pemerintah di luak atau daerah utama iaitu Luak Sungai Ujung, Rembau, Johol dan Jelebu. Sementara pemilihan Undang pula ditentukan oleh Lembaga. Manakala Lembaga pula akan dipilih oleh Buapak. Buapak pula dipilih oleh Perut
Sebaliknya, Adat Temenggung mengamalkan sistem autokrasi iaitu kuasa pemerintahan terletak di tangan pemerintah iaitu raja atau sultan yang berkuasa mutlak. Buktinya ialah perlantikan sultan dan pembesar adalah secara monarki iaitu warisan. Sultan juga bertanggungjawab dalam segala aspek iaitu merangkumi aspek politik, ekonomi mahupun dari segi sosial. Adat ini mementingkan golongan raja atau golongan yang memerintah. Rakyat wajib menurut segala titah perintah sultan tanpa mempersoalkannya.

d. Undang-undang perkahwinan

Adat Perpatih melarang perkahwinan sesama suku. Hal ini kerana ahli dalam satu suku mempunyai pertalian erat dan justeru itu mereka dianggap bersaudara. Perkahwinan sesame suku juga tidak digalakkan kerana dianggap tidak mengembangkan keturunan. Perkahwinan sesama suku akan menyebabkan mereka hilang kepentingan dalam suku tersebut. Oleh itu, perkahwinan mestilah dengan suku yang berbeza. Sistem perkahwinan ini dikenali sebagai eksogami. Selepas berkahwin, si isteri akan membawa suaminya tinggal di rumah pusaka (rumah gadang) atau rumah sendiri yang dibina berhampiran dengan rumah pusaka ibunya.
Keadaan berbeza dalam Adat Temenggung yang lebih menjurus kepada perundangan Islam. Menurut Adat Temenggung, perkahwinan dibenarkan dengan sesiapa sahaja asalkan tiada pertalian darah atau muhrim. Bermakna perkahwinan di antara saudara seibu sebapa adalah dilarang. Setelah berkahwin, si isteri akan tinggal bersama keluarga suami.

e. Undang-undang keluarga

Undang-undang keluarga Adat Perpatih pula bersifat matriarchal iaitu memberi keutamaan kepada kaum wanita yang menjadi asas wujudnya suku. Bagi Adat Perpatih, ibu dianggap sebagai ketua keluarga. Suami dikehendaki tinggal bersama keluarga isteri. Dari segi hubungan kekeluargaan pula, keluarga sebelah ibu lebih diberi keutamaan berbanding keluarga sebelah bapa.
Sementara undang-undang keluarga Adat Temenggung pula bersifat patriarchal iaitu lebih mengutamakan kaum lelaki. Ini kerana kaum lelaki diangggap melanjutkan keturunan sesebuah keluarga. Bapa merupakan ketua keluarga. Oleh itu, nasab keturunan dikira daripada sebelah keluarga. Keadaan ini bersesuaian dengan hukum Islam. Dari segi hubungan kekeluargaan, keluarga di sebelah bapa dan ibu dianggap sama penting. Seseorang isteri dikehendaki tinggal bersama keluarga suaminya kerana ia telah menjadi ahli keluarga si suami setelah berkahwin.

f. Pembahagian harta pusaka

Adat Perpatih menetapkan bahawa harta pusaka dalah diturunkan melalui keturunan iaitu diwarisi daripada ibu sebagai pengasas keluarga kepada anak perempuan. Hal ini kerana, kaum wanita mempunyai tanggungjawab yang lebih besar dalam masyarakat dan menjadi asas wujudnya suku. Adat Perpatih menjadikan wanita kaya dan berkuasa. Suami tidak boleh memiliki harta pusaka. Sekiranya tidak mempunyai anak perempuan, hartanya akan diwariskan kepada adik perempuannya atau menjadi hak suku.
Sementara pembahagian harta pusaka Adat Temenggung pula berlandaskan syarak di mana anak lelaki berhak mewarisi dua pertiga daripada harta keluarganya. Selebihnya akan diberikan kepada anak perempuan. Pemberian harta yang lebih kepada anak lelaki adalah kerana berdasarkan kepada tanggungjawab anak lelaki yang lebih besar dalam keluarga berbanding dengan anak perempuan. Hal ini bermakna Adat Temenggung memberi keadilan kepada semua pihak, tidak kira lelaki atau wanita.

g. Undang-undang jenayah

Hukum jenayah Adat Perpatih adalah bersifat pemulih. Hal ini kerana adat ini tidak bertujuan menghukum pesalah, sebaliknya berusaha memperbaiki keadaan. Kesalahan membunuh dapat diselesaikan apabila salah seorang ahli suku mengambil alih tanggungjawab tempat si mati menanggung nafkah keluarga dan sebagainya.
Sedangkan Adat Temenggung, hukum jenayahnya adalah lebih keras dan bersifat pembalasan. Contohnya, kesalahan membunuh akan dikenakan hukum bunuh. Walau bagaimanapun, hukuman yang dikenakan oleh pemerintah kepada golongan rakyat adalah lebih berat berbanding hukuman yang dijatuhkan kepada golongan atasan. Golongan pembesar yang melakukan kesalahan membunuh hanya dikenakan hukuman buang negeri sahaja.